Hạo Nhiên Nghiêm Toản Thiệu Văn Thị
Trong
dịp tết Nguyên Đán chúng ta thường có lệ đặt tiền vào chiếc phong bì vàng son rực
rỡ, nho nhỏ, xinh xinh, để mừng tuổi trẻ em, tiền ấy ở miền nam gọi là tiền Lì
xì. Ta tự hỏi Lì xì nghĩa là gì, viết ra sao và gốc ở đâu? Để trả lời, việc đầu
tiên là phải biết âm «lì» ấy tương ứng với chữ Hán nào? vì ít ra ở vùng Chợ Lớn
cũng có ba lối phát âm: Triều Châu - Phúc Kiến, Quảng Đông, và Phổ thông (Quan
thoại).
«Lì»
hay /li/ tương ứng với âm Hán Việt lợi, tra chữ lợi 利 (bộ đao 刀)
trong Trung Văn Đại Từ Điển (quyển IV, cuối trang 277 đầu trang 278), ta được
danh từ «lợi thị» 利市, đọc theo
âm Quan thoại là /li-che/ (Viễn Đông Bác học viện của Pháp) và theo âm pinyin
là /lishi/.
Từ
ngữ «lợi thị» 利市(âm Hán Việt),
tức /lishi/ (âm Phổ thông) mà người mình nói «lì xì», có ba nghĩa như sau:
a. Số
lời thu được do mua bán mà ra;
b. Tốt
lành, có lợi. Tháng Chạp ngày 24, khắp thị tỉnh (nhà quê, kẻ chợ) đều làm lễ rước
Na 儺 (để khu trừ quỷ dữ), rước Na
đến khắp mọi nhà cầu xin lợi thị (theo Đông Kinh mộng hoa lục).[1] Khi người phụ
nữ lấy chồng về đến cửa, mọi người đi theo cũng như người nhà đều xin lợi thị
(tiền hoặc đồ vật).
c. Vận
tốt, vận may. Sách Bắc mộng toả ngôn rằng: «Khi Hạ Hầu Tư 夏侯孜 chưa gặp thời, còn luân lạc linh đinh, người ta gọi
Tư là viên tú tài chẳng lợi thị.»
Tóm
lại, trong cả ba trường hợp, lợi thị hay lì xì đều có nghĩa là được lợi, được
tiền, được may mắn. vậy thì tiền lì xì, mừng tuổi, chính là thứ tiền đem lại
cái hên, đều lành, điều tốt cho trẻ em trong dịp đầu năm.
Cũng
có người cho rằng lì xì là do hai chữ Hán Việt lợi đích 利的
hay lợi thị 利是 đọc theo âm Quảng Đông, nhưng xét về cách dùng chữ
và văn phạm, tôi thấy không thoả đáng chút nào, dẫu sao, tôi cũng cứ nêu ra đây
để chờ các bậc đại phương chỉ giáo.
